İRAN’DA SEÇİMİN SONUCUNU KARARSIZLAR BELİRLEYECEK

İRAN’DA SEÇİMİN SONUCUNU KARARSIZLAR BELİRLEYECEK

Dr. Seyfullah Türksoy
İpekyolu Kamu Diplomasisi Teşkilatı Başkanı

28 Haziran’da İran’da yapılan Cumhurbaşkanlığı seçiminde, hiçbir aday yüzde 50 oy oranına ulaşamadığı için 5 Temmuz’da yapılacak ikinci turda reformcu Türk aday Mesud Pezeşkiyan ile radikal muhafazakar aday Said Celili yarışacak. Konuyla ilgili olarak görüştüğümüz uzmanlar, seçimlere yüzde 40 gibi düşük bir katılımın olduğunu belirterek, “ikinci turda küskün ve kararsız seçmenler sandığa giderse reformcu Türk aday Mesud Pezeşkiyan’nın kazanma şansı yükselir” dediler.

Öte yandan bazı uluslararası gözlemciler, birinci turdaki seçimlerde oyların çalındığı ve manipülasyon yapıldığı yolunda ciddi iddiaların olduğunu dile getirerek, ikinci turda seçim güvenliği konusuna uyarılarda bulundular.

İran Araştırmalar Merkezi uzmanlarından Rahim Farzam, “İkinci turda reformcu aday Mesud Perzeşkiyan’ın seçilme şansını yüksek görüyorum. Bunun için Pezeşkiyan’ın küskün ve kararsız seçmeni sandığa götürecek bir propaganda yapması gerekiyor” dedi.

Farzam, İran’da seçim güvenliği sorunundan kaynaklanan oyların çalınması ve manipülasyon iddialarının sürekli gündeme geldiğini belirterek sözlerini şöyle sürdürdü:

“5 Temmuz’da yapılacak seçimlerin kaderini iki faktör belirleyecek. Birincisi İran’ın dini lideri Ali Hamaney’in tavrı. Diğeri seçimlere katılım oranının artırılması. Radikal muhafazakar aday Said Celili seçilirse yasaklı ve sert uygulamalar devam eder. Ülkedeki gerginlik ve kutuplaşma artabilir. Reformcu kesimin adayı Mesud Pezeşkiyan’ın seçilmesi durumunda ülkedeki tansiyon düşer. Bireysel özgürlükler artar, başörtüsüyle ilgili ahlak polisinin müdahaleleri, internet kısıtlamaları azalır. Zaten bu konuda Mesud Pezeşkiyan’ın bazı sözleri de var. Ülkedeki tansiyon düşer. O nedenle Hamaney’in Mesud Pezeşkiyan’ı destekleme ihtimalini yüksek görüyorum.”

İran uzmanı Rahim Farzam, Mesud Pezeşkiyan’ın seçilmesi durumunda, İran’daki Türklerin sisteme olan tepkilerinin de yumuşamaya başlayabileceğini, dolayısıyla ülkenin iç huzuru açısından da Mesud Pezeşkiyan’ın seçilmesinin yararlı olacağını belirtti.

İran uzmanı Rahim Farzan, konuşmasında muhafazakar adaylar Celili ve Kalibaf taraftarları arasında ittifak ihtimalinin de zor olduğunu dile getirerek özetle şu görüşlere yer verdi:

“Seçimlerde hile yapıldığı, manipülasyon yapıldığı, oyların çalındığı şeklindeki iddialar sürekli gündeme geliyor. Bu da maalesef İran’daki seçim sisteminden ve bu sistemin çok da güvenli olmamasından kaynaklanıyor. Son yapılan seçimle ilgili de pek çok iddia var. Mesela, seçimlere katılımın yüzde 40 civarında olduğu açıklandı. Oysa gerçek katılımın yüzde 20’lere kadar düştüğü şeklinde iddialar mevcut. Ama bunu kanıtlayamıyoruz. O yüzden resmi açıklamalarla yetinmek durumundayız. Ermeni lobisinin bir Türk adayın seçilmesinden rahatsızlık duyduğu doğrudur. Zaten sosyal medyada da görüyoruz Mesut Pezeşkiyan’ı türkçülükle suçluyorlar. Cumhurbaşkanı olması halinde İran’ın bölünebileceğini ileri sürüyorlar. Ancak bunun seçimlerde çok etkili olduğunu düşünmĵyorum. İkinci turda Celili ve Pezeşkiyan’ın yani her iki adayın da seçilme şansı var. Celili açısından bakacak olursak, Hamaney’in yaklaşımı önem taşıyor. Müesses nizam Celili’nin cumhurbaşkanlığına nasıl bakıyor. Celili daha önce dört kez aday olmuştur. Ve hiç bir zaman sistemin sahiplendiği aday olmamıştır kendisi. Genelde temsil ettiği muhafazakar, radikal bir taban var. Bu tabanın katılımını artırması için adaylığına onay veriyorlar. Fakat bu seçimde, beklenenin üzerine bir performans sergiledi. Çok radikal bir kesimi temsil ettiği için acaba Hameney Celili’ye müsbet bakar mı? Çünkü, muhafazakar taban içersinde bile çok tartışılan bir isim. İç huzur açısından Celili ciddi bir tehdit olarak değerlendiriliyor. Seçimin meşruiyetinin paylaşıldığı, kutuplaşmaların ve gerginliğin arttığı bir ortamda Hameney’in Celili’ye sıcak bakması biraz zor görünüyor. Diğer bir konu, seçimlerde üçüncü olan Kalibaf’ı destekleyen diğer muhafazakar kitle Celili’nin cumhurbaşkanlığına sıcak bakar mı? Kalibaf’a oy verenler genellikle ideolojik motivasyonları yüksek olmayan muhafazakarlar orta sınıf bunların Celili’ye yönelmesi biraz zor. Zaten uzun zamandır Celili ve Kalibaf taraftarları bir sürtüşme içerisinde. Celili’nin,
Kalibaf’ın seçmenlerini sandığa çekmesi zor.”

“İRAN HALKI MUTSUZ”
Kısa adı İRAM olan İran Araştırmaları Merkezi’nin kıdemli uzmanlarından Dr. Bilgehan Alagöz, İran’da insanların uzun süredir mutsuz ve karamsar olduğuna dikkat çekerek, “özellikle ekonomik sıkıntılar çok artmış. Demokrasi ve insan haklarıyla ilgili büyük sıkıntılar var. Seçimlere katılım oranı çok düşük. Halk sandıklara gitmeyerek mevcut durumu protesto ediyor. İkinci turda küskün halkı sandığa taşımayı başaran aday seçimi kazanır” şeklinde konuştu.

Seçime iki kutuplu bir yapıyla girildiğini, bir yanda iç ve dış politikada Batı’yla uyumlu reformistlerin, diğer yanda da mevcut yapıya bağlı muhafazakar statükocuların yarıştığını belirten Dr. Bilgehan Alagöz, “Reformcuların adayı Mesud Pezeşkiyan bu kısa sürede küskün seçmeni ikna edip sandığa yönelmesini sağlayabilirse seçimi kazanabilir.” dedi.

TÜRK ADAYIN SEÇİLMESİ DEMOKRASİNİN ÖNÜNÜ AÇAR

Konuyla ilgili görüşlerini aldığımız Kafkasya Araştırmalar Merkezi Başkanı Prof.Dr. Hasan Oktay ise şu görüşleri dile getirdi:

“İran dünya ile giriştiği rekabeti kaybediyor sistem ciddi anlamda yara aldı, özellikle 13 Nisan’da İsrail’e yaptığı füze saldırı sonrası irana karşı cephe genişledi ve Cumhurbaşkanı İbrahim Raisi öldürülerek İran’a açıktan mesaj verildi. İran bu kartı gördü ve Irak modelini yani bir yerli unsurun işbirliği ile dış saldırı operasyonuna fırsat vermemek ve Suriye’de iktidara karşı silahlı muhalefetin harekete geçmesini önlemek için sistemi tamir ve tahkim etmek için ilk defa Türk ve reformcu bir adayın Cumhurbaşkanı olmasının önünü açtı.

Türkiye de komşusu iranda Irak ve suriye olayları ile karşı karşıya kalmamak için gelişmeleri yakından takip ediyor ve Mesud Pezeşkiyan’ın seçilmesi ile iran Türkleri sistemi ihata ederek gelecekte İran’da demokrasiye geçişin önü açılıyor. Azerbaycan -Türkiye – İran bölgede önemli bir güç birliği oluşturmaktadır.”

İRAN’IN ÖZGÜRLÜK BAYRAĞI TEBRİZLİLER’İN ELİNDE

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Güvenlik ve Dış Politikalar Kurulu üyesi Prof.Dr. Aygün Attar, İran’ın dini lideri Ayetullah Hamaney’in yakın tarihlerdeki bir Cuma hutbesinde
‎“ İran’ın ‎özgürlük bayrağı Tebrizlilerin elindedir” sözünü hatırlatarak,
‎”O bayrak açılır mı , hep beraber bekleyip göreceğiz.” dedi. Prof.Dr. Aygün Attar konuyla ilgili sözlerini ve Mesud Pezeşkiyan’la ilgili düşüncelerini şöyle paylaştı :
‎⁦‪”İran Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Muhafazakar cepheden Said Celili ile Reformist Cepheden ⁦‪Tebriz‬⁩ Milletvekili ⁦‪Mesud‬⁩ ⁦‪Pezeşkiyan‬⁩ ikinci tur için yarışacaklar .
‎⁦‪Pezeşkiyan‬⁩ , hem insan hem siyasetçi olarak toplumda çok saygı duyulan bir kalp cerrahıdır .
‎1993 senesinde elim bir trafik kazasında jinekolog olan eşini ve bir çocuğunu kaybettikten sonra bir daha hiç evlenmeyerek geriye kalan üç çocuğuna hem baba hem anne olan ve ⁦‪Tebriz‬⁩ Tıp Bilimleri Üniversitesi rektörü, İran’ın Sağlık Bakanı olarak görev
‎yapmış ⁦‪Pezeşkiyan‬⁩ sadece Tebriz’in değil İran’da yaşayan tüm Türklerin parlamentodaki gururlu sesi olmuştur .

‎26 Şubat 2016’da parlamentonun açık oturumunda, Allah’ın kendisini bir Türk olarak yarattığını ve hiç kimsenin Türklerin dili ve kültürü ile alay etme hakkına sahip olmadığını, İran’daki Türklerin ve diğer etnik grupların Anayasa’nın 15. maddesine göre okullarda kendi dillerinde yazabilmeleri, konuşabilmeleri ve öğrenebilmeleri gerektiğini haykırdığı konuşmayı şahsen bir ⁦‪Tebriz‬⁩ gelini olarak gururla sosyal medyadan paylaşmıştım .

‎Fanatik ⁦‪Traktör‬⁩ taraftarı olan ⁦‪Pezeşkiyan‬⁩ ‘a soyadından dolayı farklı etnik kimlik yakıştırmaları yapanlar için bir açıklama zarureti doğduğunu düşünüyorum.
‎Yan, Farsçada soyadlarının sonuna “zade “
‎“oğulları” yahut filankeslerden
‎ anlamında kullanılan bir eklemedir .
‎Hekim ailesinden geldiği için Farsça
‎ Pezeşkiyan yani Doktorlardan
‎soyadını taşıyan
‎uzun yıllar İslami Şurada
‎Tebriz
‎Üskü
‎Azerşeher ‘in ( Doğu Azerbaycan)
‎ milletvekili olarak aktif şekilde varlık gösteren ⁦‪Mesut Pezeşkiyan parlamentoda İran’daki Türklerle birlikte diğer etnik gruplar için de reformlar yapılmasını daim gündemde tutan bir siyasetçi olmuştur .
‎İkinci tur sonrası İran Cumhurbaşkanı olmasına müsaade edilecek mi ?
‎Onun nihai kararını sandık sonuçlarıyla birlikte
‎İran dini lideri Ayetullah Ali Hamaney verecektir.
‎Not: Ayetullah Hamaney
‎yakın tarihlerdeki bir Cuma hutbesinde
‎“ İran’ın
‎özgürlük bayrağı Tebrizlilerin elindedir”demiştir .
‎O bayrak açılır mı , hep beraber bekleyip göreceğiz.”

GERİLİM AZALIR
Azerbaycan Türk Evi Başkanı Tenzile Rüstemhanlı da şu görüşlere yer verdi:
“Mesud Pezeşkiyan’ın seçilmesi İran’a yeni bir soluk getirebilir, İran’ın Türkiye ve Azerbaycan’la ilişkilerini daha üst bir seviyeye taşıyabilir, Batı ile ilişkilerini yumuşatabilir. İran’da yaşayan insanlar ulusal haklarından, anadillerinde okuma-yazma, kültürlerini geliştirme ve yerel özyönetim hakkından yoksun bırakılıyor, dolayısıyla büyük bir iç gerilim yaşanıyor. Mesud Bey bu yönde de durumu yumuşatabilir. Tebriz’deki mitinginde Reşid Behbudov’un “Azerbaycanım” şarkısının seslendirilmesi büyük siyasi öneme sahip bir olaydır. İran’daki reformcu kesim 5 Temmuz’da sandığa giderek Mesud Pezeşkiyan’a ses vererek ülkedeki demokratik açılımlara destek olmalıdır”

Bilindiği gibi 28 Haziran’da ülke genelinde 59 bin merkezde kurulan sandıklarda toplam 24 milyon 535 bin 185 oy kullanıldı.

İlk turu birinci sırada bitiren Pezeşkiyan 10 milyon 415 bin 191 oy alarak yüzde 42,5’lik oranla birinci olmuştu. Said Celili’nin oy oranı ise yüzde 38,6’da kalmıştı. Buna göre, reformistlerin tek adayı Pezeşkiyan ile muhafazakar Celili, 5 Temmuz’da yapılacak ikinci tur seçimlerde yeniden yarışacak.
Birinci turda

İran Devrim Muhafızları’nın eski komutanı ve parlamento başkanı olan Muhammed Bakır Kalibaf yüzde 13,8 ile üçüncü, din adamı Mustafa Purmuhammedi ise yüzde 0.8 ile dördüncü sırada yer almışlardı.

Haber Merkezi